Anh chàng câm điếc và bộ xương Ngư Long giữa rừng thẳm

Anh chàng câm điếc tên Nguyễn Văn Biên, là người làng Sách, cách Vườn Quốc gia Cúc Phương 3km. Anh Biên đã mất cách đây 3 năm vì bạo bệnh. Mặc dù bị câm điếc bẩm sinh, song vốn thông minh, lại ham học, nên anh Biên đã tốt nghiệp được lớp 4. Anh vẫn có khả năng giao tiếp những vấn đề thông thường thông qua điệu bộ hoặc viết chữ, vẽ hình. 

Không có vợ con, anh chàng Biên thường theo đám thanh niên nam nữ trong làng vào Vườn Quốc gia Cúc Phương làm… lâm tặc. Nói là lâm tặc thì hơi oan, vì anh ta chỉ chuyên bắt cua, bắt ốc và chim iểng đem bán. Tuy nhiên, vườn quốc gia là nơi bảo vệ nghiêm ngặt, cấm xâm phạm, nên chỉ vào rừng là đã thành… lâm tặc rồi.

Tác giả và anh Lương Khắc Hiến - người dẫn đường, dưới "tường thành đá", nơi có bộ xương hóa thạch.

Một ngày năm 2000, sau buổi đi rừng, đoàn lâm tặc nghỉ ngơi trên một phiến đá phẳng, dưới chân "tường thành đá" giữa rừng. Đến bữa, họ thường bỏ cơm nắm ra ăn, hoặc nổi nửa nướng ốc núi, cua đá ăn thay cơm. Anh chàng Biên hứng chí trèo lên vách đá, ngồi dựa lưng hút thuốc. 

Thấy cồm cộm sau lưng, anh Biên quay lại xem xét. Anh chàng dùng dao cạo một mảng rêu, thì thấy lộ ra miếng đá giống hệt một đốt xương sống. Mọi người nằm nghỉ trưa, còn Biên thì miệt mài cạo rêu, làm phát lộ những đốt sống chạy dài và những khúc xương như tạc trên đá. Không rõ là xương hay đá, Biên nạy một đốt sống và châm lửa đốt. Tuy nhiên, đốt mãi mà "khúc xương" vẫn trơ trơ, chẳng thấy bốc mùi gì. Anh chàng câm điếc chẳng tiết lộ với ai và cũng chẳng cho ai trong đoàn lâm tặc đó biết về hóa thạch lạ.

Toàn bộ khu vực chứa hóa thạch là núi đá, các loài cây cũng mọc trên đá.

Quanh khu vực có hóa thạch Bò sát răng phiến là quần thể hóa thạch gỗ.

Ngày đó, anh Lê Trọng Đạt chơi khá thân với anh chàng Biên câm điếc. Những ngày đi rừng thống kê, nghiên cứu về các loài, họ thường gặp nhau trong rừng. Một lần, khi hai người đi rừng cùng nhau, anh chàng Biên đã rất khó nhọc khi diễn tả về một bộ xương lạ dính trên vách đá. Anh Đạt liền đưa giấy bút cho anh Biên vẽ. Anh chàng câm điếc này vẽ rõ hình thù bộ xương trên vách đá. 

Nhận thấy có một cái gì đó lạ lùng, ngay lập tức anh Đạt yêu cầu anh Biên dẫn đường đi xem. Anh Đạt đã vô cùng ngỡ ngàng khi tận mắt bộ xương hóa thạch này. Ngay hôm sau, toàn bộ Ban Lãnh đạo của Vườn Quốc gia Cúc Phương đã vạch rừng vào nghiên cứu bộ xương.

Thạc sĩ Lê Trọng Đạt và anh chàng câm điếc tên Biên là người đầu tiên phát hiện bộ xương hóa thạch.

Bộ xương hóa thạch được giấu kín, dư luận không biết, nhưng các nhà khoa học, lãnh đạo chuyên môn đều biết cả. Đến Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn còn đánh công văn yêu cầu phải làm rõ và tôn vinh giá trị khoa học của hóa thạch tối cổ này.

Người đi về Hà Nội – Cúc Phương rồi cuốc bộ vào chỗ có hóa thạch nhiều nhất là PGS.TSKH Trịnh Dánh, khi đó là Viện trưởng Viện Thông tin lưu trữ, rồi Giám đốc Bảo tàng Địa chất. Anh em ở Vườn Quốc gia Cúc Phương không thống kê nổi ông đã vào đó bao nhiêu lần. Có lần ông đi mỗi mình, có lần đi cùng các nhà khoa học, có lần đi cùng các quan chức, có lần dẫn cả đoàn các nhà khoa học nước ngoài vào nghiên cứu, chụp ảnh. Ông còn dẫn cả các chuyên gia bên Mỹ 2 lần cõng thạch cao và các thiết bị vào đó để dập phiên bản, đem về Hà Nội trưng bày, nghiên cứu. Tuy nhiên, khoa học công nghệ hiện đại của châu Âu, của Mỹ cũng đều thất bại, vì hóa thạch cheo leo trên vách núi, mà rừng thì rậm, quá thiếu ánh sáng.

Những mẩu xương hóa thạch lộ rõ trên vách đá.

Khi công nghệ hiện đại của thế giới thất bại trong việc dập phiên bản hóa thạch cheo leo trên vách đá, thì mấy nhà khoa học của Vườn Quốc gia Cúc Phương lại thành công bằng vài mẹo nhỏ. Họ đã đi thu mua một bao loại đất sét mà học sinh ở các trường tiểu học tập làm… thợ nặn gốm sứ, rồi cõng vào rừng. Dầu nhớt được quét một lượt lên vách đá cho trơn, chống dính, sau đó ốp đất sét trùm lên vách đá. Chờ đất sét khô, họ tách ra mang về. Hình thù của bộ xương đã hiện rõ trên miếng đất sét, do đó, chỉ việc đổ thạch cao lên bề mặt miếng đất sét là có được bản dập bộ xương hóa thạch. 

Lần gần đây nhất là tháng 5/2010, PGS.TS. Nguyễn Khắc Sử (Viện Khảo cổ học), đã dẫn một đoàn chuyên gia của Viện Hàn lâm khoa học Cộng hòa Liên bang Nga lội rừng vào nghiên cứu, xem xét hóa thạch tối cổ này. Các chuyên gia đã nghiên cứu rất tỉ mỉ, nhưng chưa đưa ra kết luận gì.

Toàn cảnh bộ xương hóa thạch. (Ảnh: Lương Khắc Hiếu).

Bản vẽ bộ xương hóa thạch của TS. Trịnh Dánh.

Cho đến bây giờ, mới chỉ có một công bố chính thức về hóa thạch này của nhóm nhà khoa học gồm PGS.TSKH. Trịnh Dánh; GS.TS. Herbert H.Covert - Đại học Calorado, Hoa Kỳ; PGS.TS. Mark W.Hamrick - Đại học Kent State - Ohio, Hoa Kỳ; Kevin C.Mckinney - Sở Địa chất, Hoa Kỳ... Theo đó, hóa thạch này thuộc bộ Bò sát răng phiến (Placodontia), xuất hiện trên trái đất vào Kỷ Trias, cách này ngay từ 251 đến 200 triệu năm. Đây là loài chỉ sống ở vùng ven biển nước nông vào thời kỳ đó. Các nhà khoa học mới chỉ xác định hóa thạch này ở mức bộ. Nếu phát hiện được xương đầu, khung chậu và xương chi thì sẽ cho phép xác định được mức độ loài.

Với phát hiện này, Việt Nam là nơi đầu tiên của Đông Nam Á tìm thấy hóa thạch Bò sát răng phiến. Hóa thạch này cũng nói lên rằng, vào Kỷ Trias xa xưa, Bò sát răng phiến đã có mặt ở Việt Nam chứ không chỉ có ở châu Âu và Trung Đông như thế giới vẫn kết luận lâu nay. Từ hóa thạch này, cả một quá khứ địa chất đa dạng sinh học ở nước ta đã được mở ra. Hóa thạch là một cách cửa đưa các nhà địa chất trở về với quá khứ lý thú. 

Sau 10 năm trời nghiên cứu, đã có nhiều buổi hội thảo, góp ý, song đến giờ Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương vẫn chưa tìm được cách ứng xử với hóa thạch Bò sát răng phiến này. Chủ trương của ban lãnh đạo là sẽ đưa hóa thạch vào hệ thống tham quan, tuy nhiên, biện pháp quản lý thế nào thì rất nan giải. 

Đã có nhiều phương án như dựng rào sắt, quây kín bằng nhà kính như kiểu bảo tồn vách đá hóa thạch khủng long ở bên Mỹ, ai tham quan thì cứ tham quan, các nhà khoa học thì cứ việc ngồi trong lồng kính nghiên cứu, tìm hiểu. Tuy nhiên, biện pháp này cũng không ổn, vì nó làm mất đi vẻ tự nhiên của rừng già. 

Trong lúc chưa tìm ra phương án bảo vệ, thì biện pháp tốt nhất là giấu kín hóa thạch trong rừng già. Chỉ những nhà khoa học, những tổ chức nghiên cứu có uy tín mới được phép chiêm ngưỡng bộ xương hóa thạch này. Các cuộc nghiên cứu đều được cán bộ của Vườn giám sát chặt chẽ. Ban Lãnh đạo Vườn Quốc gia Cúc Phương rất sợ lộ con đường vào khu vực có hóa thạch. Nếu kẻ nghịch ngợm nào phát hiện ra, bổ cho vài nhát dao, nhát búa thì có mà tan tành "kỳ quan" hóa thạch 230 triệu năm tuổi. Nói dại, nếu con đường dẫn vào khu vực hóa thạch bị đám săn đá cảnh phát hiện, thì có thể, chúng sẽ vác xà beng vào đào, đem mìn vào kích nổ.

Chúng tôi rời ngọn núi nơi có hóa thạch Bò sát răng phiến tối cổ sau khi đã chụp hàng trăm kiểu ảnh. Trên đường về, tôi và anh Hiến cứ đi một đoạn lại lạc. Đến tối mịt mới về đến cổng Vườn. Hóa thạch Bò sát răng phiến lại chìm vào màn đêm mịt mùng như hàng triệu năm nay. Nếu không bị con người tàn phá, có lẽ, nó sẽ còn hiện diện trên trái đất này cả triệu năm nữa.